Artun'un Karalama Defteri

İdeal, bir şeyin mutlak olanıdır ve bir fantazidir, gerçek değildir. Bunun en nesnel örneği kimyadadır. İdeal gaz formülü (PV=nRT), gazların dinamikleri üzerine bir eşitliktir. Hâlbuki evrendeki hiçbir gaza bu eşitliği uygulayamazsınız. Uygularsanız hesabınız yanlıştır çünkü ideal gaz yoktur. Sadece yüksek sıcaklık ve düşük basınç altında ideale yakın gaz elde edebilirsiniz.

Hayat da böyledir. Saf iyi veya saf kötü yoktur mesela. Masallarda, kitaplarda, filmlerde böyle insanlar olduğunu duysak, okusak veya izlesek de bu da fantazidir. Dünyadaki hiçbir insan, hiçbir canlı saf iyi veya saf kötü değildir. İnsanların yaptığı her eylemin kendine göre bir sebebi ve bir sonucu vardır. Yapılan kötülüklerin de bir sebebi vardır, bu sebep çok saçma veya bencilce olsa da… Her kötülüğün içinde de -bazen mantıksız ve/veya imkânsız gelse de- bir iyilik vardır mutlaka, her iyiliğin içinde bir kötülük olduğu gibi.

Kısacası, iyilik-kötülük kavramları da birer idealdir, bir fantazidir. Ama insanlar, gündelik hayatta bu kavramları sıklıkla kullanıp doğru kabul ederler. Çünkü insanların basitçe sınıflandırabilmesi ve anlatılması kolaydır, herkesin işine gelir. Açıklama yaparken soyut kavramlarla, karmaşık betimlemelerle uğraşmak istenmez. Kolay kategorilendirip somuta indirgemek istenir. Çünkü somutu anlamak ve anlatmak çok basittir, bir anaokulu çocuğuna bile anlatabilirsiniz. Hâlbuki soyutu anlamak için dikkatlice dinlemeniz ve biraz düşünmeniz gerekir. Hele anlatabilmek daha da komplekstir.

Baştaki örnek üzerinden gidersek, PV=nRT eşitliği doğrusal bir denklemdir. Dört işlemle bile çözersiniz, kafanızdan birkaç saniyede bile çözebilirsiniz. Çok basit bir problemdir. Ama bu denklem sadece ideal gazlar içindir. Gerçek gazlar üzerinde hesap yapacaksanız mutlaka yüksek matematik (türev, integral, vs) kullanmalısınız. Bu hesabı kafanızdan yapamazsınız 🙂 , birkaç saniyede de çözemezsiniz. En azından kağıt-kalem kullanmalısınız, hatta belki de özel bir bilgisayar yazılımına (Matlab gibi) gereksinim duyabilirsiniz.

Hayatım boyunca insanların matematik, fizik gibi temel bilimlerle dalga geçtiğini gördüm. Bilim insanı olmayacaklardı ki bunları neden görüyorlardı, bu işkenceyi neden çekiyorlardı! Cem Yılmaz havur problemiyle dalga geçerken herkes gönülden kahkaha atmıştı. “Ya bir havuzda çeşme varmış, 2 delik varmış, debileri varmış! Bu ne beeeee?” Acaba aynı insanlar ev geçindirirken, aylık para tablosu yapıyorlar mı? Çünkü aynı şey ikisi de! Havuzun yerine evinizi koyun. Ay başı gelirleriniz havuzu dolduran çeşmelerdir. Giderler de suyu boşaltan delikler işte! 🙂 Tabii memleketimin insanları bu derslerde hep dalga geçtiği, ektiği veya ona düzgün anlatılmadığı için her zaman cari açığımız var. Ülkedeki çoğu ailenin de böyle, ülkemizin kendisi de. Sonra neden bütçemiz bir türlü denkleşmiyor! Neden acaba?

Şimdi buradan bambaşka bir konuya, ilişkilere geçiyoruz. 🙂 Bu aralar ‘ilişki’ konusu üzerine çok şeye denk geliyorum, önüme çıkınca da inceliyorum. 2 ay önce 2 tane Altın Küre alan The Affair (2014-…) mesela. Çok taze ve gerçekçi yaklaşıyor konuya, tavsiye ederim. Dün de e-postama gelen haftalık e-mektuplardan birinde çok güzel bir makale vardı. (Brainpickings.org yazmak üzerine zihin açıcı makaleler üreten süper bir sitedir, haftalık olarak da e-posta atar. Yazmak eyleminin yanında insani hâller üzerine de çok gerçekçi makaleler yayınlıyor.) Makale İngilizce, adı da ‘What Mathematics Reveals About the Secret of Lasting Relationships and the Myth of Compromise’. Türkçesiyle ‘Matematik, Sürekli İlişkilerin Sırrı ve Uyuşma Miti Hakkında Ne Söyler’.  Başlığa ve yazıya üstün körü bakan biri, bir ineğin ilişki denen oldukça soyut ve muğlak bir konuyu matematik denklemlerine indirgeyerek saçmaladığını düşünebilir (itiraf ediyorum, başta ben de böyle düşünmüştüm). Çünkü yazıda birkaç denklemle bolca olasılık hesabı var. Ama yazı ilişkiyi somuta indirgemekle uğraşmıyor, hatta bunun yanından bile geçmiyor.

Yazı  aslında The Mathematics of Love: Patterns, Proofs, and the Search for the Ultimate Equation (Aşkın Matematiği: Örüntüler, İspatlar ve Nihai Denklemi Arayış) adında bir kitabın özeti. Kitap kendi içinde üçe ayrılıyor: İlişkiye başlama, ilişkide olduğun kişinin doğru insan olduğunu anlama ve ilişkinin sürdürebilirliği. Kitabın yaptığı şu: Bu üç konu hakkındaki sosyal deneyler ve örnekler üzerinden bunların belli başlı örüntülere sahip olduğunu çıkarıyor ve denklemleri de bu örüntüleri daha kolay açıklamak için kullanıyor. Sonra da bunlar yardımıyla kendi hayatınızda ve/veya ilişkinizde benzer bir örüntü (sorun, olay, aksiyon) ile karşılaştığınızda ne(ler) yaparsanız olumlu olabileceğini belirtiyor. Kesin bir sonuca da varmıyor, sadece olasılıklardan bahsediyor ki hayatın kendisi olasılıklardan oluşuyor.

Örnek vereyim: İlişki sırasında bir sürü problemle karşılaşılıyor, iki tarafın da bu problemleri algılama biçimleri farklı olabilir. Aynı soruna “Zaten o bunu hep yapıyor!!!” deyip negatif de yaklaşabilirsiniz, “Ama bugün önemli bir toplantısı vardı, çok yorulmuştur, ondan dalgınlığına gelmiştir.” diye pozitif de yaklaşabilirsiniz. Dünyada yaşanan milyarlarca ilişkideki onlarca problemde bu iki yaklaşım, çoğunlukla görülür. Dolayısıyla, bu iki olasılık bir örüntüdür. Tabii ilişkinin tarafları aynı yaklaşıma sahip olabileceği gibi, zıt da yaklaşabilirler konuya. İşte kitap, bu örüntüyü kurduktan sonra ilişkinin devamı (uzlaşı) için nasıl davranılması gerektiğini de biraz açıklıyor.

Yazıdaki bazı örüntüler bana da hafif abartılmış gelse de doğruluk payları da olan, oldukça ilginç saptamalar. Bu konularda matematiğin oldukça güzel kullanılması da ayrıca hoşuma gitti. Güzel bir yaklaşım sergilemiş yazar. Farklı bir bakış açısı olarak incelenebilir. Tabii ideal olmaktan çok uzak ama hayatta ne ideal ki?